Εργαστήριο Εφαρμογών Πληροφορικής και Υπολογιστικών Οικονομικών, Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων.
Το έργο αφορά την ανάλυση της δημογραφικής, οικονομικής, πολιτικής και κοινωνικής ιστορίας της χώρας από το 1913 έως σήμερα. Η πρωταρχική ανάλυση που παρουσιάζεται εδώ βασίζεται σε δεδομένα που κατά κύριο λόγο έχουν ληφθεί από την ΕΛΣΤΑΤ. Συμπληρωματικές πηγές αποτελούν επίσης η ΕΕΤΑΑ, το Υπουργείο Εσωτερικών και ο ΟΠΕΚΕΠΕ. Η έμφαση δίνεται στην οικονομική ιστορία της χώρας στο μεγαλύτερο δυνατό επίπεδο χωρικής ανάλυσης, ανά οικισμό ή/και κοινότητα.
Η Ήπειρος αποτελεί περιοχή ειδικής προταιρεότητας για δύο λόγους. Ο πρώτος και σημαντικότερος είναι γιατί πολύ απλά είμαστε στην Ήπειρο. Ο δεύτερος έχει να κάνει με το μικρό σχετικά μέγεθος της έτσι ώστε να μπορούμε να την μελετήσουμε καλά σε εύλογο χρονικό διάστημα.
Στο έργο εκτός από τους Αθανάσιο Σταυρακούδη και Νίκο Μπένο (Παν/μιο Ιωαννίνων) συμμετέχουν με ιδαίτερα ενεργό και σημαντικό ρόλο οι Στέλιος Μιχαλόπουλος (Παν/μιο Brown, ΗΠΑ) και Στέλιος Καραγιάννης (Joint Research Center, Ευρωπαϊκή Επιτροπή).
Οι παρακάτω χάρτες και γραφήματα παρουσιάζουν εν συντομία μια πρώτη ματιά στο μεγάλο όγκο δεδομένων της Ηπείρου που έχει συλλέξει και επεξεργαστεί το ΕΕΠΥΟ. Θα επανέλθουμε με περισσότερα στοιχεία τον Ιανουάριο του 2021. Επιμελητήρια, Δήμοι και Περιφέρεια μπορούν να επωφεληθούν με την επεξεργασία και την κατάλληλη εκμετάλευση αυτών των στοιχείων προκειμένου να χαράξουν πολιτικές και να ιεραρχήσουν τις προταιρεότητες. Το ΕΕΠΥΟ είναι απολύτως ανοικτό σε κάθε είδους συνεργασίας προς αυτή την κατεύθυνση.
Το πλέον βασικό συστατικό κάθε είδους ιστορικής ανάλυσης είναι η εξέλιξη του πληθυσμού. Το ΕΕΠΥΟ έχει προχωρήσει στην κατασκευή μιας εννιαίας βάσης δεδομένων πληθυσμιακής εξέλιξης κάθε οικισμού της Ηπείρου. Πληθυσμιακά δεδομένα για το μεγαλύτερο μέρος της Ηπείρου ξεκινούν από το 1913. Το ΕΕΠΥΟ ωστόσο προχωρά στην καταγραφή πληθυσμιακών δεδομένων έως και το 1881 (Άρτα). Η καταγραφή γίνεται με πλήρη χρήση χαρτογραφικών δεδομένων για τις τοποθεσίες των οικισμών, ακόμα και αυτών που δεν υπάρχουν σήμερα.
Ο παρακάτω χάρτης δείχνει τις τοποθεσίες των οικισμών της Ηπείρου κατά την τελευταία απογραφή του 2011 και την πληθυσμιακή τους εξέλιξη από το 1907 (ή το 1913) έως το 2011. Ο χάρτης είναι διαδραστικός, μπορεί να γίνει εστίαση (zoom) και ανάδυση παραθύρου (click popup) με το σχετικό γράφημα για κάθε οικισμό.
Το ΕΕΠΥΟ εργάζεται επίσης για την καταγραφή πληθυσμιακής εξέλιξης διοικητικών μονάδων όπως δήμοι, επαρχίες, κλπ, που αλλάζουν στο πέρασμα του χρόνου. Πχ, ποιος είναι ο πληθυσμός σήμερα της πρώην επαρχίας Δωδώνης, ή ποιος ήταν ο πληθυσμός του 1940 στα όρια της σημερινής Δημοτικής Ενότητας Κατσανοχωρίων.
Το θέμα της εσωτερικής μετανάστευσης έχει μελετηθεί ελάχιστα σε ποσοτικό επίπεδο, παρόλο το τεράστιο μέγεθος του στην Ελλάδα. Εδώ κάνουμε μια πρώτη προσπάθεια να εντοπίσουμε τις χωρικές διαστάσεις των τόπων φυγής και εγκατάστασης ανθρώπων που είτε άφησαν την Ήπειρο και εγκατάσταθηκαν κάπου αλλού, είτε ήρθαν στην Ήπειρο από κάπου αλλού.
Η ανάλυση που παρουσιάζουμε εδώ γίνεται με βάση τα μικροδεδομένα των απογραφών της ΕΛΣΤΑΤ, τα οποία παρέχονται σε δείγμα 10% του πληθυσμού από το 1971 και μετά. Πρέπει να τονιστεί πως τα δεδομένα είναι πλήρως ανωνυμοποιημένα και τα συμπεράσματα πρέπει να ερμημευθούν στη βάση των σχετικών υποθέσεων. Για το 1971 η ανάλυση βαζίζεται στα εξής:
Οι παρατάτω χάρτες λαμβάνουν υπόψη ως περιοχής αναφοράς όλη την Ήπειρο. Σε εξέλιξη βρίσκεται η ανάλυση των σχετικών δεδομένων ανά Περιφερειακή Ενότητα και Δήμο της Ηπείρου. Θα πρέπει να ληφθεί υπόψη η ιδιαίτερα επίπονη εργασία αντιστοίχισης Δήμων και Κοινοτήτων του 1971 στα σημερινά διοικητικά όρια.
Ο παρακάτω χάρτης δείχνει την προέλευση (δημοτικότητα) των κατοίκων της Ηπείρου που ήρθαν από περιοχές εκτός Ηπείρου. Δείχνει δηλαδή την εσωτερική μετανάστευση από άλλες περιοχές της Ελλάδας προς την Ήπειρο, ανεξάρτητα από το συγκεκριμένο τόπο εγκατάστασης του (Πχ, Ιωάννινα, Πρέβεζα, κλπ). Το μέγεθος του κυκλικού δίσκου αντιστοιχεί στο πλήθος των ατόμων που μετανάστευασν. Ο χάρτης είναι διαδραστικός και μπορεί να γίνει μεγένθυνση (zoom) ή ανάδυση παραθύρου (click popup).
Ο παρακάτω χάρτης δείχνει τον τόπο κατοικίας ατόμων με καταγωγή (δημοτικότητα) από την Ήπειρο που κατοικούν εκτός Ηπείρου. Δείχνει δηλαδή την εσωτερική μετανάστευση Ηπειρωτών προς άλλες περιοχές της Ελλάδας, ανεξάρτητα από το συγκεκριμένο τόπο προέλευσης (Πχ, Ιωάννινα, Πρέβεζα, κλπ).
Ο τύπος της κατοικίας και οι υπάρχουσες σε αυτή υποδομές και ανέσεις είναι ενδεικτικό της ποιότητας ζωής των κατοίκων μιας περιοχής. Υποδομές όπως η παροχή πόσιμου νερού ή ηλεκτρικού ρεύματος, ή ύπαρξη εγκατάστασης θέρμανσης, τουαλέτας, κλπ, είναι βασικές παράμετροι της ποιότητας ζωής. Σήμερα για παράδειγμα είναι αυτονόητο πως όταν λέμε σπίτι, εννούμε σπίτι με μπάνιο και τουαλέτα. Δεν ήταν πάντα έτσι. Ο παρακάτω χάρτης απεικονίζει το ποσοστό κατοικιών ανά Δημοτική Ενότητα (Δήμοι Καλλικράτη) με τουαλέτα (WC) εντός της οικίας από το 1971 έως το 2011. Για σχετικά αραιοκατοικημένες περιοχές τα δεδομένα είναι σχετικά ελλιπή και αποφεύγουμε να δημοσιεύσουμε κάτι σχετικά (γκρι χρώμα). Ο χάρτης είναι δυναμικός και ο χρήστης μπορεί να επιλέξει τα έτη 1971, 1981, 1991, 2001 και 2011 και να παρατηρήσει την εξέλιξη του αντίστοιχου ποσοστού.
Τονίζουμε και πάλι πως η ανάλυση βασίζεται στο 10% του συνόλου των κατοικιών. Τα πραγματικά ποσοστά διαφέρουν, οι τάσεις ωστόσο απεικονίζονται με σχετικά μεγάλη ακρίβεια.