Ήπειρος, από 1913 έως το σήμερα

Α. Σταυρακούδης, Ν. Μπένος, Σ. Καραγιάννης, Σ. Μιχαλόπουλος

22 Ιουλίου 2020

Ανάλυση δεδομένων

Εργαστήριο Εφαρμογών Πληροφορικής και Υπολογιστικών Οικονομικών, Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων.

Το έργο αφορά την ανάλυση της δημογραφικής, οικονομικής, πολιτικής και κοινωνικής ιστορίας της χώρας από το 1913 έως σήμερα. Η πρωταρχική ανάλυση που παρουσιάζεται εδώ βασίζεται σε δεδομένα που κατά κύριο λόγο έχουν ληφθεί από την ΕΛΣΤΑΤ. Συμπληρωματικές πηγές αποτελούν επίσης η ΕΕΤΑΑ, το Υπουργείο Εσωτερικών και ο ΟΠΕΚΕΠΕ. Η έμφαση δίνεται στην οικονομική ιστορία της χώρας στο μεγαλύτερο δυνατό επίπεδο χωρικής ανάλυσης, ανά οικισμό ή/και κοινότητα.

Η Ήπειρος αποτελεί περιοχή ειδικής προταιρεότητας για δύο λόγους. Ο πρώτος και σημαντικότερος είναι γιατί πολύ απλά είμαστε στην Ήπειρο. Ο δεύτερος έχει να κάνει με το μικρό σχετικά μέγεθος της έτσι ώστε να μπορούμε να την μελετήσουμε καλά σε εύλογο χρονικό διάστημα.

Στο έργο εκτός από τους Αθανάσιο Σταυρακούδη και Νίκο Μπένο (Παν/μιο Ιωαννίνων) συμμετέχουν με ιδαίτερα ενεργό και σημαντικό ρόλο οι Στέλιος Μιχαλόπουλος (Παν/μιο Brown, ΗΠΑ) και Στέλιος Καραγιάννης (Joint Research Center, Ευρωπαϊκή Επιτροπή).

Οι παρακάτω χάρτες και γραφήματα παρουσιάζουν εν συντομία μια πρώτη ματιά στο μεγάλο όγκο δεδομένων της Ηπείρου που έχει συλλέξει και επεξεργαστεί το ΕΕΠΥΟ. Θα επανέλθουμε με περισσότερα στοιχεία τον Ιανουάριο του 2021. Επιμελητήρια, Δήμοι και Περιφέρεια μπορούν να επωφεληθούν με την επεξεργασία και την κατάλληλη εκμετάλευση αυτών των στοιχείων προκειμένου να χαράξουν πολιτικές και να ιεραρχήσουν τις προταιρεότητες. Το ΕΕΠΥΟ είναι απολύτως ανοικτό σε κάθε είδους συνεργασίας προς αυτή την κατεύθυνση.

Πληθυσμός

Το πλέον βασικό συστατικό κάθε είδους ιστορικής ανάλυσης είναι η εξέλιξη του πληθυσμού. Το ΕΕΠΥΟ έχει προχωρήσει στην κατασκευή μιας εννιαίας βάσης δεδομένων πληθυσμιακής εξέλιξης κάθε οικισμού της Ηπείρου. Πληθυσμιακά δεδομένα για το μεγαλύτερο μέρος της Ηπείρου ξεκινούν από το 1913. Το ΕΕΠΥΟ ωστόσο προχωρά στην καταγραφή πληθυσμιακών δεδομένων έως και το 1881 (Άρτα). Η καταγραφή γίνεται με πλήρη χρήση χαρτογραφικών δεδομένων για τις τοποθεσίες των οικισμών, ακόμα και αυτών που δεν υπάρχουν σήμερα.

Ο παρακάτω χάρτης δείχνει τις τοποθεσίες των οικισμών της Ηπείρου κατά την τελευταία απογραφή του 2011 και την πληθυσμιακή τους εξέλιξη από το 1907 (ή το 1913) έως το 2011. Ο χάρτης είναι διαδραστικός, μπορεί να γίνει εστίαση (zoom) και ανάδυση παραθύρου (click popup) με το σχετικό γράφημα για κάθε οικισμό.

Πληθυσμιακή εκέλιξη δήμων και δημοτικών ενοτήτων

Το ΕΕΠΥΟ εργάζεται επίσης για την καταγραφή πληθυσμιακής εξέλιξης διοικητικών μονάδων όπως δήμοι, επαρχίες, κλπ, που αλλάζουν στο πέρασμα του χρόνου. Πχ, ποιος είναι ο πληθυσμός σήμερα της πρώην επαρχίας Δωδώνης, ή ποιος ήταν ο πληθυσμός του 1940 στα όρια της σημερινής Δημοτικής Ενότητας Κατσανοχωρίων.

Μετανάστευση

Το θέμα της εσωτερικής μετανάστευσης έχει μελετηθεί ελάχιστα σε ποσοτικό επίπεδο, παρόλο το τεράστιο μέγεθος του στην Ελλάδα. Εδώ κάνουμε μια πρώτη προσπάθεια να εντοπίσουμε τις χωρικές διαστάσεις των τόπων φυγής και εγκατάστασης ανθρώπων που είτε άφησαν την Ήπειρο και εγκατάσταθηκαν κάπου αλλού, είτε ήρθαν στην Ήπειρο από κάπου αλλού.

Η ανάλυση που παρουσιάζουμε εδώ γίνεται με βάση τα μικροδεδομένα των απογραφών της ΕΛΣΤΑΤ, τα οποία παρέχονται σε δείγμα 10% του πληθυσμού από το 1971 και μετά. Πρέπει να τονιστεί πως τα δεδομένα είναι πλήρως ανωνυμοποιημένα και τα συμπεράσματα πρέπει να ερμημευθούν στη βάση των σχετικών υποθέσεων. Για το 1971 η ανάλυση βαζίζεται στα εξής:

  1. Λαμβάνουμε τον τόπο διαμονής κατά την απογραφή.
  2. Λαμβάνουμε τον δήμο/κοινότητα όπου είναι εγγεγραμένος ο δημότης.
  3. Συγκρίνουμε τους δύο τόπους για να βρούμε την μετανάστευση.
  4. Υποθέτουμε πως ο τόπος καταγωγής είναι η “δημοτικότητα” του, κάτι που βέβαια δεν είναι σωστό 100%.
  5. Η ανάλυση βασίζεται στο 10% του πληθυσμού. Αυτό δείχνει σαφέστατα τις τάσεις, αλλά οι λεπτομέρειες μπορεί να διαφέρουν.

Οι παρατάτω χάρτες λαμβάνουν υπόψη ως περιοχής αναφοράς όλη την Ήπειρο. Σε εξέλιξη βρίσκεται η ανάλυση των σχετικών δεδομένων ανά Περιφερειακή Ενότητα και Δήμο της Ηπείρου. Θα πρέπει να ληφθεί υπόψη η ιδιαίτερα επίπονη εργασία αντιστοίχισης Δήμων και Κοινοτήτων του 1971 στα σημερινά διοικητικά όρια.

Από την υπόλοιπη Ελλάδα προς την Ήπειρο

Ο παρακάτω χάρτης δείχνει την προέλευση (δημοτικότητα) των κατοίκων της Ηπείρου που ήρθαν από περιοχές εκτός Ηπείρου. Δείχνει δηλαδή την εσωτερική μετανάστευση από άλλες περιοχές της Ελλάδας προς την Ήπειρο, ανεξάρτητα από το συγκεκριμένο τόπο εγκατάστασης του (Πχ, Ιωάννινα, Πρέβεζα, κλπ). Το μέγεθος του κυκλικού δίσκου αντιστοιχεί στο πλήθος των ατόμων που μετανάστευασν. Ο χάρτης είναι διαδραστικός και μπορεί να γίνει μεγένθυνση (zoom) ή ανάδυση παραθύρου (click popup).

Από την Ήπειρο προς την υπόλοιπη χώρα

Ο παρακάτω χάρτης δείχνει τον τόπο κατοικίας ατόμων με καταγωγή (δημοτικότητα) από την Ήπειρο που κατοικούν εκτός Ηπείρου. Δείχνει δηλαδή την εσωτερική μετανάστευση Ηπειρωτών προς άλλες περιοχές της Ελλάδας, ανεξάρτητα από το συγκεκριμένο τόπο προέλευσης (Πχ, Ιωάννινα, Πρέβεζα, κλπ).

Κατοικία

Ο τύπος της κατοικίας και οι υπάρχουσες σε αυτή υποδομές και ανέσεις είναι ενδεικτικό της ποιότητας ζωής των κατοίκων μιας περιοχής. Υποδομές όπως η παροχή πόσιμου νερού ή ηλεκτρικού ρεύματος, ή ύπαρξη εγκατάστασης θέρμανσης, τουαλέτας, κλπ, είναι βασικές παράμετροι της ποιότητας ζωής. Σήμερα για παράδειγμα είναι αυτονόητο πως όταν λέμε σπίτι, εννούμε σπίτι με μπάνιο και τουαλέτα. Δεν ήταν πάντα έτσι. Ο παρακάτω χάρτης απεικονίζει το ποσοστό κατοικιών ανά Δημοτική Ενότητα (Δήμοι Καλλικράτη) με τουαλέτα (WC) εντός της οικίας από το 1971 έως το 2011. Για σχετικά αραιοκατοικημένες περιοχές τα δεδομένα είναι σχετικά ελλιπή και αποφεύγουμε να δημοσιεύσουμε κάτι σχετικά (γκρι χρώμα). Ο χάρτης είναι δυναμικός και ο χρήστης μπορεί να επιλέξει τα έτη 1971, 1981, 1991, 2001 και 2011 και να παρατηρήσει την εξέλιξη του αντίστοιχου ποσοστού.

Τονίζουμε και πάλι πως η ανάλυση βασίζεται στο 10% του συνόλου των κατοικιών. Τα πραγματικά ποσοστά διαφέρουν, οι τάσεις ωστόσο απεικονίζονται με σχετικά μεγάλη ακρίβεια.

Μέγεθος νοικοκυριού

Το μέγεθος του νοικοκυριού, δηλαδή το πλήθος ατόμων που ζουν σε ένα σπίτι είναι ενδεικτικό του μεγέθος της οικογένειας, επομένως του πλήθους παιδιών που έχει μια οικογένεια. Προφανώς εδώ συνυπολογίζονται και άλλα άτομα, πχ γονείς ή άλλα πρόσωπα που ζουν κάτω από την ίδια στέγη.

Τα παρακάτω γραφήματα απεικονίζουν διαχρονικά, 1971-2011 το πλήθος των ατόμων που ζουν στο ίδιο νοικοκυριό. Η Ήπειρος της “πολυτεκνίας” δεν υπάρχει πλέον. Ενώ το 1971 το ποσοστό νοικυριών στην Ήπειρο με 5,6 ή 7 άτομα ήταν αρκετά υψηλότερο από τον παννελλαδικό μέσο όρο, σταδιακά αυτό μειώθηκε και σύγκλινε με το μέσο όρο όλης της χώρας.

Κτηνοτροφία

Ζωϊκό κεφάλαιο της Ηπείρου το 1961. Ο παρακάτω χάρτης παρουσιάζει σε επίπεδο κοινότητας ένα μέρος από την απογραφή γεωργίας/κτηνοτροφίας του 1961. Πρόκειται για τον αριθμό αιγοπροβάτων ανά κοινότητα της Ηπείρου. Το μέγεθος του κυκλικού δίσκου είναι ανάλογο του αριθμού. Το χρώμα απεικονίζει τη σχετική αναλογία αιγών/προβάτων στην κάθε κοινότητα.

Το ΕΕΠΥΟ εργάζεται σταθερά στην πλήρη καταγραφή και ανάλυση όλης της πρωτογενούς παραγωγής της Ηπείρου από το 1920 έως και σήμερα, καθώς και των επενδύσεων που έχουν γίνει σε αυτό τον τομέα. Επίσης συνεργάτες και μέλη του ΕΕΠΥΟ εργάζονται πάνω στην ανάλυση των αγροτικών επιδοτήσεων του ΟΠΕΚΕΠΕ από το 2006 έως το 2019.

Εκλογές

Το ΕΕΠΥΟ πραγματοποιεί ανάλυση εκλογικών αποτελεσμάτων 1920-2019 στη μεγαλύτερη δυνατή χωρική ανάλυση, πχ σε επίπεδο δήμων κοινοτήτων ή κοινοτικών διαμερισμάτων. Το έργο αυτό έχει πολλαπλές δυσκολίες τόσο λόγω της μη διάθεσης αναλυτικών αποτελεσμάτων καθώς και της δυσκολίας αντιστοίχισης των αποτελεσμάτων με την τοποθεσία των εκλογικών τμημάτων.

Βουλευτικές εκλογές 2019

Ο παρακάτω χάρτης απεικονίζει τα αποτελέσματα των πρόσφατων βουλευτικών εκλογών (2019). Το χρώμα δείχνει το πρώτο κόμμα (πχ γαλάζιο για τη ΝΔ) και η ένταση του χρώματος είναι ενδεικτική της δύναμής του (όσο μεγαλύτερο το ποσοστό τόσο περισσότερο έντονο). Είναι η πρώτη φορά που χρησιμοποιείται ένας πολυχρωματικός χάρτης αντί της μονοδιάστατης απεικόνισης του χρωματισμού μιας ολόκληρης εκλογικής περιφέρειας με βάση μόνο το πρώτο κόμμα.

ΣΥΡΙΖΑ 2012-19

Πέρα από την ανάλυση των αποτελεσμάτων μιας συγκεκριμένης εκλογικής αναμέτρησης μεγάλο ενδιαφέρον παρουσιάζει η μελέτη της διαχρονικής επίδοσης ενός κόμματος. Στο παρακάτω χάρτη απεικονίζεται η εκλογική δύναμη του ΣΥΡΙΖΑ στην περιφέρεια της Άρτας από το 2012 έως και το 2019.

Εκπαίδευση

Το ΕΕΠΥΟ δίνει ιδιαίτερη βαρύτητα στην ανάλυση των δεδομένων σχετικά με την εκπαίδευση και την ποιότητα του ανθρώπινου δυναμικού. Τα παρακάτω γραφήματα σχετικά με το επίπεδο εκπαίδευσης των κατοίκων της Ηπείρου είναι εντυπωσιακά. Για τη διευκόλυνση της παρουσίασης χρησιμοποιούμε τρεις περιοχές αναφοράς:
  1. Τους κατοίκους όλης της Ηπείρου
  2. Τους κατοίκους όλης της πόλης των Ιωαννίνων
  3. Τους κατοίκους όλης της χώρας

Απόφοιτοι τριτοβάθμιας εκπαίδευσης

Το παρακάτω διάγραμμα απεικονίζει το ποσοστό του πληθυσμού ηλικίας 26-65 ετών με πτυχίο ΤΕΙ/ΑΕΙ. Η Ήπειρος υπολείπεται κατά ένα μικρό ποσοστό από το μέσο όρο της υπόλοιπης Ελλάδας. Τα Ιωάννινα ωστόσο εμφανίζουν πολύ μεγαλύτερο ποσοστό από το μέσο όρο. Κάτι που βέβαια ισχύει για αρκετές ακόμα μεγάλες πόλεις και περιφερειακά κέντρα.

Απόφοιτοι γυμνασίου

Το παρακάτω διάγραμμα απεικονίζει το ποσοστό του πληθυσμού ηλικίας 26-65 ετών με απολυτήριο γυμνασίου (9ετής υποχρεωτική εκπαίδευση).

Χωρίς απολυτήριο δημοτικού

Το παρακάτω διάγραμμα απεικονίζει το ποσοστό του πληθυσμού ηλικίας 26-65 ετών με χωρίς απολυτήριο δημοτικού σχολείου. Προφανώς κάποια/ος εγκαταλείπει το δημοτικό σχολείο πριν τα 26 έτη. Για λόγους ομοιομορφίας και συγκρισιμότητας των διαγραμμάτων ωστόσο παρουσιάζουμε εδώ αυτή τη μέτρηση.

Επίλογος

Η παραπάνω σύντομη παρουσίαση αποτελεί ένα πρώτο βήμα επικοινωνίας του ΕΕΠΥΟ με τους ανθρώπους της πόλης και της περιοχής. Ελπίζουμε να μπορέσουμε να πούμε περισσότερα από κοντά.